Mostar, Avrupa’daki Osmanlı

Mostar dediğimizde hepimizin aklına gelen ilk yer hep şu fotoğraflarda gördüğümüz muhteşem taş köprü değil mi. Zaten bizi de buraya çeken en büyük etken bu güzel taş köprü oldu. Uçakla Saraybosna’ya gelip buradan Mostar’a ulaşmak mümkün. Ancak Mostar dışında gideceğiniz yerlere ulaşmak için düzgün bir toplu taşıma aracı yok maalesef. Saraybosna’ya gelmek için bir kaç uçak seçeneğiniz var, buraya Istanbul’dan farklı firmalar tarafından günde 3 sefer yapılıyor. Uçaktan indikten sonra Mostar’a hemen gitmek isterseniz de üç seçeneğiniz var, araba kiralamak, trenle gitmek veya otobüsle gitmek.

Bizim gibi otobüsü seçerseniz Saraybosna Otobüs Terminalinden her saat kalkan otobüslerle 19 KM (Konvertibl Mark, yaklaşık 30 TL) ödeyerek Mostar’a 2,5 saatlik bir otobüs yolculuğunun ardından ulaşabilirsiniz. KM, Bosna Hersek para birimi, yani Mark olarak geçiyor. Şu anda yani 2015 yılındaki değeri ile 1 KM = 1,45 TL yapıyor. Havalimanında döviz ofisi göremedim; ama para bozma makinası var, Dolar veya Euro verdiğinizde size mark geri veriyor. Fiyatı da şehirdeki fiyatlarla aynı, buradan rahatça para bozdurabilirsiniz.

Bosna-Hersek Devleti iki adet devletçiğin birleşiminden oluşuyor Bosna-Hersek Federasyonu ve Sırp Cumhuriyeti. Bosna-Hersek Federasyonu’nun güney kısmı Hersek olarak adlandırılıyor ve Mostar’da bu kısımda yer alıyor. Mostar oldukça güzel ve bir o kadar da hüzünlü. 1566 yılında Osmanlı İmparatorluğu döneminde inşa edilen meşhur Mostar Köprüsü ya da Bosna Hersek’de anıldığı adıyla Stari Most hepimizin gözleri önünde yaşanan savaşta 1993 yılında yıkıldı. Hırvatların yoğun saldırıları ile yer yer zayıflayan köprü 1993 Kasım ayında üzerine kurulu olduğu Neretva Nehrinin sularına gömüldü. Bu yıkılışın video çekimlerini köprünün hemen üzerindeki kulelerin altında yer alan hediyelik eşya dükkanında seyredebilirsiniz.

Köprünün her iki yanında bulunan kuleler bugün hala yerinde duruyor. Gözetleme ve cephanelik amaçlı kullanılan bu kuleler bugün elbette bu işlevleri dışında kullanılıyorlar. Savaş öncesi köprünün bir tarafında Hırvatlar diğer tarafında ise Müslümanlar yaşıyormuş. Bugün hala yerleşim aynı şekilde; ancak Hırvatlar, Müslümanlara göre azınlıktalar. Sırpların büyük bölümü ise savaş sonrası buradan ayrıldı. Köprü, savaş sonrasında aralarında Türkiye’nin de bulunduğu bir kaç ülkenin yaptığı yardımla ve bir kaç yıl süren çalışma ile yeniden inşa edildi. 2004 yılında yeniden kullanıma açıldı. Şu anda Mostar Köprüsü ve eski şehir 2005 yılından bu yana UNESCO dünya mirası listesindeki yerini almış durumda.

Sonraki yazımda anlatacağım Saraybosna’da olduğu gibi burada da mezar taşlarına baktınızda doğum yılları genelde 1960 yıllarının sonu, ölüm yılları ise 1992,  1993, 1994. Bir nesil savaşla yok olup gitmiş. Kafanızı sağa sola çevirdiğinizde mutlaka bir kaç mezar taşı gözünüze çarpıyor bir yerlerden. Mostar ve Saraybosna bu durumlarından dolayı biraz hüzünlü gözüktü gözüme. Mostar’ın bugünkü durumuna bakınca bolca cami içinde bir kaç kilise göze çarpıyor. Bu camilerden mutlaka görmeniz gerekenler ise Koski Mehmet Paşa Cami.

İnşa yılı 1618 ancak o da savaştan nasibini mimaresinde oluşan hasar ile almış. Savaş sonrası Türkiye’nin de yardımı ile minare onarılmış ve cami tekrar ibadete açılmış. Caminin bahçesinde küçük bir kafeterya var. Türk usülü demleme çay bulunur yazısı hemen içeri girmemize sebep oluyor. Bizi oldukça zarif olan Nuray Hanım karşılıyor. Dedesi Bosnalı olan Nuray Hanım Türkiye’de bir süre yaşamış; ama yapamamış ve buraya yerleşip caminin bahçesindeki bu kafeteryayı işletmeye başlamış. Buraya mutlaka uğramanızı tavsiye ederim. Ancak Neretva Nehri kenarında bir çok başka kafeterya da mevcut, tercih sizin. Ülkede çaydan çok kahve içiliyor. Biz günde bir kaç kere nasıl çay içiyorsak onlar da günde bir kaç kere tatlı ile birlikte kahve içiyorlar.

Mostar’daki bir başka meşhur cami ise Karagöz Bey Cami, 1554 yılında Mimar Sinan tarafından inşa edilmiş. 1992 yılında başlayan savaşta bir çok yapı gibi bu cami de oldukça hasar görmüş ve sonrasında onarılmış. Mostar’da Osmanlı Mimarisini yansıtan bir çok yapı göreceksiniz. Günümüze kadar gelmiş köşkler ve konaklar var. Bunlardan biri tabelasında Biscevica veya Türk Evi yazan Neretva nehirinin kenarında inşa edilmiş bir ev. Gezmek istedik; ama gittiğimizde resmi tatil olduğu için kapalıydı. Bir diğer ev ise bugün otel olarak hizmet veren Müslüm Bey Konağı. Oldukça görkemli olan bu konağın güzel bir de bahçesi var. Otel olmasına rağmen her saat gidip ziyaret edemiyorsunuz. Ama kapıdaki zile basarsanız bir fotoğraf çekimlik izin veriyorlar.

Mostar köprüsünden geçip müslümanların yaşadığı bölgeye geldiğinizde çarşı kısmının daha zengin ve hareketli olduğunu göreceksiniz. Çarşının içinden çıkıp bir yan sokakdaki merdivenli yola girdiğinizde şehitliğin üst kısmında bulunan saat kulesini görmemeniz mümkün değil. Saat kulesi 1630 yıllara tarihleniyor. Aynı şekilde savaş maduru olmuş, aldığı hasar savaş sonrası onarılmış. Taş merdivenli sokağın sonunda hala çok zarif duruyor. O dönemde bu bölgede taş ocağı olduğundan binaların büyük bölümü kesme taştan yapılmış. Bu da Mostar’a çok güzel bir görüntü katmış. Hatta çatıların hepsi taşla kaplı. Taşların alt kısımlarında ahşap destekler yer alıyor. Çatıların görüntüsü de oldukca estetik.

Sokakları keşfederken önünüze çok sayıda üzerinde kurşun izleri duran binalar çıkacak. Bu binaların bazılarının üzerinde tabelalar asılı, burada birisi öldürülmüşse onun anısına bir tabela konmuş. Hırvat tarafındaki yüksek binaların tepelerinden keskin nişancıların kadın, erkek, çocuk ayrımı yapmadan sokakta yürüyen herkese ateş açtıklarını dinledik; ki zaten yakın geçmiş olduğu için bunlara bir çoğumuz şahit oldu. Sokağa çıkmak zorunda olduklarında arka caddelerden görünmeden gitmeye çalışırlarmış, bazı sokak köşelerinde orada keskin nişancı olduğuna dair uyarı yazıları olurmuş ve geri dönerlermiş. Çok daha acısı normal işe giden insanlar hafta sonları bazı ülkelerden gelerek burada zevkine insan avlamışlar. Bütün bunları, savaşı yaşayan ve savaşta komutanlık yapmış bir Bosna’lıdan irkilerek dinledik.

Tüm bunlardan sonra iştahınız kalmadı biliyorum; ama yine de biraz yemeklerden bahsedeceğim. Bir kere hepimizin iyi bildiği Boşnak Böreği, burada çok daha ince hamurdan yapılıyor. Bir çok çeşidi var kıymalı (burek deniyor), ıspanaklı, patatesli, peynirli. Böreği yanında yoğurt gibi bir krema ile servis ediyorlar. Cevapcici dedikleri pide arasında oldukça lezzetli köfteleri var. Bir de baklavayı unutmamak lazım tabiki. Bizdeki baklavalardan çok daha büyük boyutlu ve lezzeti oldukça yerinde, cevizli, fındıklı yiyebilirsiniz. Yemek için tam Mostar’ın en turistik yerinde olup oldukça da turistik olan Sadrvan adlı bir lokanta var. Yanlış yazmadım adı Sadrvan olarak yazılıyor. Yemekleri oldukça lezzetli ve fiyatları da uygun. Bu nedenle burayı bir çok kişi gibi ben de tavsiye edeceğim. Özellikle baklavayı burada denemeniz yerinde olacaktır. Yemek yerken belki hoşunuza gitmeyecek bir konu her yerde sigara içmenin serbest olması. Ülke genelinde tüm kapalı mekanlarda sigara içmek serbest.

Konaklamaya gelince fiyat aralığı çok yüksek 15 Euro’dan başlayıp 120 Euro’ya kadar giden bir fiyat skalası var. Sizin ne aradığınıza bağlı olarak ödeyeceğiniz fiyat değişecektir. Mostar kendinizi çok sıcacık bir ortamda hatta evinizde hissedeceğiniz bir tatil mekanı. Pek alışık olmadığımız şekilde Türkçe haritalar ve tanıtım kitapcıkları bulmak mümkün. Bir hafta sonu bile gezip dönebileceğiniz kadar yakın bir mesafede, uçak sadece 1,5 saat sürüyor. Mostar’da mutlaka bir gece kalmanızı tavsiye ederim. Köprünün etrafını ve şehri dolaşıp kafelerde oturup insanlarla sohbet etmeli burayı anlamalısınız. Gelip 2 saat sonra geri dönmek Mostar’a haksızlık olur.